APIJANOVA ILIRIKA: POSLEDNJA FAZA U RIMSKOJ KONSTRUKCIJI ILIRIKUMA

Apstrakt

U ovom radu se tvrdi da Apijanova Ilirika predstavlja poslednju fazu u rimskoj konstrukciji Ilirikuma tako što daje ‘istorijsku biografiju’ ovog područja – od mitološke prošlosti do rimskih osvajanja. Politika Apijanovog vremena oblikovala je nova viđenja carstva kao celovitog entiteta koji je trebalo da ostane baš takav kakav je bio u drugom veku, tako stvarajući nove mentalne obrasce za svoje stanovnike i intelektualnu elitu da bi mogli da percepiraju svet i svoje mesto u njemu. Stoga, ako se carstvo smatralo završenim delom, to viđenje je svakako povezivalo sve njegove delove, provincije i regije koje je stvorila rimska administracija. Promena u mentalnom obrascu promenila je društvenu stvarnost a književnici koji su pripadali intelektualnoj eliti carstva trebalo je da osete potrebu da je opišu. Baš ovo vidimo u Apijanovom nezadovoljstvu sa hronološkim pristupom istoriji u ranijoj grčko-rimskoj istoriografiji i u njegovoj konceptualnoj izjavi s početka Rimske istorije da on namerava da „opiše granice naroda kojima vladaju Rimljani“. U radu se raspravlja o nekoliko tema da bi se predstavio ovaj argument: razvoj termina ‘Ilirikum’ u rimskom političkom i književnom diskursu, raniji književni pokušaji da se ovaj region ujedini sa korpusom drevnog znanja, i književne i intelektualne strategije koje Apijan koristi da bi opisao ovaj region.

Apijanovu Ilirsku knjigu, kao i druge izvore iz grčko-rimskog perioda, napisao je pripadnik obrazovane mediteranske elite. ‘Znanje’ koje je on proizveo stvorilo je pogled na svet iz carskog centra gde je bila koncentrisana sva politička moć. U slučaju Ilirikuma njegovo delo opisivalo je društvenu stvarnost od potpune integracije jedne carske periferije, preko vojnih osvajanja i reorganizacije provincijskog pejzaža. Ono je dovršilo zadatak koji je započet u Cezarovo vreme da se racionalizuje rimska politička dominacija nad različitim zajednicama u regionu od Makedonije do severne Italije tako što će se taj prostor konstruisati kao nova geopolitička jedinica – Ilirikum. Ovo je olakšalo političko upravljanje regionom kad se rimska vladavina kasnije proširila prema Dunavu i nakon toga transformisala u provincije Dalmacije i Panonije. Apijan predstavlja celovitu sliku svom čitalaštvu kroz etnografski uvod. On definiše Ilirikum kroz dve različite percepcije ‘drugog’: grčku etnografsku percepciju, koja ustanovljava etnički termin ‘Iliri’, i rimsku kolonijalnu konstrukciju, koja dalje razvija grčku terminologiju i ovaj naziv koristi kao taksonomsko obeležje za politički dominiran prostor koji se nikako drugačije ne može definisati.

Apijan stavlja stanovnike Ilirikuma na prostorne i vremenske koordinate grčke mitološke prošlosti opisujući pred-rimsku prošlost i rimsko osvajanje kao ‘pravednu’ kaznu za bogohulne napade na Delfe. On je pokušao da premosti jaz između različitih konteksta i različitih Ilirikuma koji su postojali u njegovoj prošlosti i sadašnjosti, a da istovremeno predstavi Ilirikum kao nepromenjivu jedinicu. Ono što jeste uradio je stvaranje ‘istorijske biografije’ Ilirikuma tako što je ovu jedinicu projektovao na prošlost u potrazi sa njegovim nastankom, njegovim mitskim precima i najranijom prošlošću, a završava sa opisom rimskih osvajanja koja su u ovo područje donela ‘civilizaciju’. Apijanov Ilirikum je napravljen na sličan način kao Strabonovo delo – od delova različitih prošlosti, spojenih u celinu snažnom silom rimske carske ideologije. Za razliku od Strabona, Apijanov Ilirikum ne maršira prema civilizaciji; to je region koji je u potpunosti uključen u rimsku mrežu ideologije – nova ‘zamišljena zajednica’ koja objedinjuje sve raznolike lokalne istorije i geografije pod jedan carski kišobran.