EPISKOP SAVATIJE LJUBIBRATIĆ POD OKRILJEM MLETAČKE REPUBLIKE (1687-1716)
DOI:
https://doi.org/10.19090/i.2016.27.106-119Ključne reči:
Episkop Savatije Ljubibratić, Piva, Mletačka vlast, pravoslavni identitet, Boka Kotorska, XVII i XVIII vekApstrakt
Delatnost hercegovačkog episkopa Savatija pod Mletačkom republikom bila je uslovljena nizom značajnih događaja izazvanih Morejskim ratom (1684-1699), naročito mletačkim osvajanjem Herceg-Novog od Turaka (1687). Neobjavljena mletačka građa iz više arhiva (Arhiv Herceg-Novog, Arhiv manastira Savina, Državni arhiv Kotora, Arhiv Srpske akademije nauka i umetnosti...) otklonila je nedoumice oko hercegovačkog sedišta episkopa Savatija, koje je, kako smo ustanovili, bilo u manastiru Piva. Posebnu ulogu u rasvetljavanju tog pitanja, uz brojna druga predočena dokumenta, imao je mletački Katastar Herceg-Novog iz 1690. godine, pohranjen u Arhivu Herceg-Novog (Catastico delle terre, case e molini di Castel Nuovo 1990-92, book 2), gde je vladika Savatije, mletački podanik, zaveden kao Vescovo di Piva. Takođe, našim radom preciznije su definisane i brojne aktivnosti episkopa Savatija tokom njegovog obitavanja u Boki Kotorskoj, u periodu od oslobađanja njenog severozapadnog dela od turske okupacije (1684-1687) do vladičine smrti 23. aprila 1716. godine. Tako saznajemo da je on bio velika podrška Mlečanima u naseljavanju strateški važnih pograničnih teritorija u Hercegovini i Boki, ispražnjenih nakon odlaska Turaka. Novim izvorima prošireni su uvidi u Savatijevu ulogu u ratovima, sa posebnim naglaskom na Crnogorsko-hercegovačkom ustanku iz 1711/1712. godine, u kojem je njegovo posredno delovanje nesumnjivo potvrđeno. Takođe, razmatrana su i nastojanja vladike Savatija da uspostavi episkopsku jurisdikciju za oblasti Dalmacije i Boke, nakon odlaska dalmatinskog episkopa Nikodima Busovića iz Dalmacije na Svetu goru (posle 1702-1703). Sa tim se poklapa i Savatijeva promena u titulaciji, te uz titulu hercegovačkog episkopa od tada nalazimo pridodato i dalmatinski ili primorski. Predočene su i mnoge druge aktivnosti episkopa Savatija pod mletačkim okriljem. Za vreme njegovog stolovanja u Herceg-Novom oživljen je manastir Savina i izgrađena je Saborna crkva na Toploj. Podsticao je instituciju priložništva, kako bi održao ekonomsku stabilnost crkve, važne tačke oslonca srpskog življa u heterokonfesionalnoj sredini Boke i u datim političkim okolnostima. Veliki je njegov udeo u organizovanju poretka i očuvanju identiteta lokalne srpske pravoslavne zajednice na tim prostorima, pod tuđinskom mletačkom vlašću.
Downloads
Reference
Archive of the Assumption Church in Herceg-Novi (Cathedral Church in Topla), Herceg-Novi, Typicon 1713 (AVCHN).
Archive of the Savina Monastery, Herceg-Novi, Folder with Decrees (AMS, F.).
Archive of the Serbian Academy of Sciences and Arts, Belgrade, Heritage of Jovan Tomić, no. 8711 (ASANU, ZJT).
Archive of Herceg-Novi, Herceg-Novi, Political and Administrative Venetian Archive (1689-1797), Catastico delle terre, case e molini di Castel Nuovo 1990-92, book 2; L. T. (Libro Terminazioni); f. (fascicul) (AH, PUMA).
State Archive of Kotor, Kotor, Political and Administrative Venetian Archive (1684-1797), L. (Libro) XXIII (DAK, PUMA).
Bogović, M. Katolička crkva i pravoslavlje u Dalmaciji za vrijeme mletačke vladavine, Zagreb: Kršćanska sadašnjost, 1982.
Vitković, G. „Spomenici iz budimskog i peštanskog arhiva“, Glasnik Srpskog učenog društva, 2, 1873. (Serbian Cyrillic)
Vujičić, R. „Ikonopisna djela Dimitrija Daskala u Risnu“, Boka, 12, 1980, 213-221. (Serbian Cyrillic)
Vuković, S. (episkop šumadijski), Srpski jerarsi od devetog do dvadesetog veka, Beograd–Podgorica–Kragujevac: Evro, Unireks, Kalenić, 1996. (Serbian Cyrillic)
Vukčević, D. K. (prir.) Crna Gora – Izveštaji mletačkih providura 1687-1735, Podgorica: CID, 1998. (Serbian Cyrillic)
Giannelli, C. „Lettere del Patriarca di Peć Arsenio III e del Vescovo Savatije all’ Arcivescovo di Antivari Andrea Zmajević“, Orientalia christiana periodica, 21 (1-2), 1955, 75-77.
Đordan, J. „Bilješke i podaci za istoriju crkve i književnost“, Šematizam pravoslavne eparhije Bokokotorske, Dubrovačke i Spičanske za godinu 1885, 1885, 31-32. (Serbian Cyrillic)
Zloković, M. „Mletačka uprava u Herceg-Novom“, Boka, 3, 1971, 5-37. (Serbian Cyrillic)
Jačov, M. „Pravni savetnici pri mletačkoj vladi o pravoslavnima u Dalmaciji i Boki Kotorskoj“, Spomenik, 122, 1981, 61-90. (Serbian Cyrillic)
______. Spisi tajnog vatikanskog arhiva XVI-XVIII veka, Beograd: SANU, 1983. (Serbian Cyrillic)
Ljubić, Š. „Rukovet jugoslovenskih listina – Crnogorsko-mletačke listine“, Starine JAZU, 10, 1878, 1-43.
Medaković, D. Manastir Savina – Velika crkva, riznica, rukopisi, Beograd: Filozofski fakultet, 1978. (Serbian Cyrillic)
Mijušković, S. „Jedan dokumenat o učestvovanju mitropolita Savatije Ljubibratića u bitkama Morejskog rata“, Istorijski zapisi, 1, 1953, 266-269. (Serbian Cyrillic)
Milaš, N. Spisi o istoriji pravoslavne crkve u dalmatinsko-istrijskom vladičanstvu od XV-XIX veka, Zadar: Tipografija S. Artale, 1899. (Serbian Cyrillic)
Musić, S. Izveštaji generalnog providura Dalmacije i Albanije Kornera o zauzimanju Herceg-Novog 1687. godine, Herceg-Novi: Arhiv Herceg Novog, Zavičajni muzej, Gradska biblioteka, 1988. (Serbian Cyrillic)
Narochnicky, A. L. i Petrovič N. (prir.) Politicheskie i kulturnije otnoshenija Rossii s jugoslavyanskimi zemlyami v XVIII v. – dokumenty, Moskva: Nauka, 1984. (Russian Cyrillic)
Novaković, S. „Trebiñe, Tvrdoš i Savina“, Starine JAZU, 16, 1884, 97-107.
Pestorić, V. „Popis knjižnog fonda pravoslavnih crkava na području Opštine Herceg-Novi“, Boka, 25, 2005, 213-348. (Serbian Cyrillic)
Petranović, G. „Letopis pravoslavne crkve u Dalmaciji – O pravoslavnim dalmatinskim episkopima“, Srbsko-dalmatinskiй magazinь za godinu 1854-1859,1859, 152-159. (Serbian Cyrillic)
______. „Ljetopis Pravoslavne Crkve u Dalmaciji – U Topli, crkva Parohiяlna“, Srbsko-dalmatinskiй magazinь za godinu 1868, 1868, 127-158. (Serbian Cyrillic)
Popović, T. K. Manastir Savina – istorijske crtice, Kotor: Jovan Sekulović, 1909. (Serbian Cyrillic)
Popović, T. K. Herceg-Novi – istorijske bilješke 1382-1797, Herceg-Novi: Orjen, 1924. (Serbian Cyrillic)
Ruvarac, I. O humskim episkopima i hercegovačkim mitropolitima, Mostar: Paher i Kisić, 1901. (Serbian Cyrillic)
Stanojević, G. Crna Gora u doba vladike Danila, Cetinje: Istoriski institut NR Crne Gore, 1955. (Serbian Cyrillic)
______. „Nekoliko statističkih podataka o Boki Kotorskoj iz sredine XVIII stoleća“, Spomenik, 105, 1956, 27-39. (Serbian Cyrillic)
______. Jugoslovenske zemlje u mletačko-turskim ratovima XVI-XVIII veka, Beograd: Istorijski institut, 1970. (Serbian Cyrillic)
______. Katastri Herceg-Novog i Risna iz 1704. godine, Beograd: SANU, 1983. (Serbian Cyrillic)
Stanojević, G. i Vasić M., Istorija Crne Gore, I/3, Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore, 1975. (Serbian Cyrillic)
Stojanović, Lj. Stari srpski zapisi i natpisi I, II, IV, Beograd: Srpska kraljevska akademija, 1902, 1903, 1923. (Serbian Cyrillic)
Tomanović, L. „Patrijarh Arsenije III i mletačka vlast 1689“, Glasnik Istorijskog društva u Novom Sadu, 4, 1931, 103-108. (Serbian Cyrillic)
Tomić, J. „Patrijarh Arsenije III Crnojević prema Mlečićima i Ćesaru 1685-1695“, Glas SKA, 70, 1906, 65-161. (Serbian Cyrillic)
______. „Turski pohod na Crnu Goru 1712. god.“, Glas SKA, 96, 1920, 153-196. (Serbian Cyrillic)
______. Srbi u velikoj seobi – Deset godina iz istorije srpskog naroda i crkve pod Turcima (1683-1693), Beograd: Prosveta, 1990. (Serbian Cyrillic)
Crnogorčević, M. Manastir Savina u Boci Kotorskoj, Beograd: T. K. Naumović i drug, 1901. (Serbian Cyrillic)
Šerović, P. D. „Odluka generalnog providura Dolfina o izdavanju dvopeka kaluđerima manastira Trebinja (Tvrdoša) prebjeglim na mletačku teritoriju“, Istorijski zapisi, 2, 1959, 576-577. (Serbian Cyrillic)
______. „Zapisnik o jednoj sanitarnoj proceduri u lazaretu u Herceg-Novome iz god. 1705“, Godišnjak Pomorskog muzeja u Kotoru, 13, 1965, 137-140. (Serbian Cyrillic)
Šorgić, M. „Savatije Ljubibratić“, Srpski biografski rečnik 5 (Kv-Mao), Novi Sad: Matica srpska, 2011. (Serbian Cyrillic)
