ПРАВОСЛАВНА ЦРКВА И СРПСКО ШКОЛСТВО У БОСНИ И ХЕРЦЕГОВИНИ У ПОСЉЕДЊЕМ ВИЈЕКУ ОСМАНСКЕ УПРАВЕ
DOI:
https://doi.org/10.19090/i.2020.31.131-149Кључне речи:
Српска православна црква, свештенство, српско школство, Босна и Херцеговина, Oсманско царство, Русија, уџбеници, учитељиСажетак
Коријени најранијег образовања код Срба у Босни и Херцеговини налазe се уз православне цркве и манастире, а монаси и свештеници, уз редовне послове, радили су и као учитељи, иако и сами скромно образовани. Први ученици били су младићи који су се спремали за свештенички позив и који су најчешће очеве наслијеђивали на позицијама парохијских свештеника. Најранија настава имала је ограничени црквено-вјерски карактер и није могла пружити ученицима солидније образовање. Писменост која се стицала унутар црквених кругова, престала је половином XIX вијека одговарати потребама и духу новог времена, а имућни српски трговци снажно су утицали на оснивање модернијих приватних школа. Већина српских школа се током XIX вијека, до аустроугарске окупације, издржавала захваљујући материјалној помоћи из Србије и Русије. Српске црквено-школске општине често су се обраћале Београду тражећи помоћ за обнову или подизање српских школа и цркава. Оснивање Пелагићеве Богословије у Бањој Луци 1866. године знатно је утицало на културни напредак Срба, посебно на простору Босанске Крајине.
Downloads
Download data is not yet available.
Референце
Archival sources:
Archive of Republic of Srpska, Banja Luka, Digitalized sources, Annals of Serbian schools in Bosnia and Herzegovina.
Published sources:
Crnogorčević, Ž. Memoari (prir. M. Filipović), Sarajevo: ANUBiH, 1966.
Giljferding, A. Putovanje po Hercegovini, Bosni i Staroj Srbiji, Sarajevo: Veselin Masleša, 1972. (Serbian Cyrillic)
Marinković, D. Moji doživljaji (ur. V. Bogićević), Sarajevo: ANUBiH, 1966.
Pamučina, J. ʻTri vjerozakona u Hercegoviniʼ, u: V. Kovačević (ur.), Sabrana djela, Bileća: SKPD Prosvjeta, 2005, 213−243. (Serbian Cyrillic)
Radosavljević, N. Građa za istoriju Sarajevske (Dabrobosanske) mitropolije 1836−1878, Beograd: Istorijski institut, 2007. (Serbian Cyrillic)
Pejašinović, Z. (prir.). Svetosavska svetkovina u Banjalučkoj bogosloviji. Srpska banjalučka bogoslovija: 1866−1875, Banja Luka: Besjeda-NUB RS, 2018. (Serbian Cyrillic)
Periodicals:
Bosanska vila, Sarajevo, br. 2, 1. јаnuar 1886; br. 2, 30. јаnuar 1899; br. 2, 31. јаnuar 1890. (Serbian Cyrillic)
Bosansko-hercegovački istočnik, Sarajevo, god. VII, sv. 12, januar-februar 1893; god. IX, sv. 3, mart 1895. (Serbian Cyrillic)
Bosna, Sarajevo, br. 65, 26. avgust 1867; br. 135, 11. januar 1869. (Serbian Cyrillic)
Glas naroda, Novi Sad, br. 49, 8. decembar 1874. (Serbian Cyrillic)
Pravoslavlje, Beograd, br. 957, 1. februar 2007. (Serbian Cyrillic)
Razvitak, Banjaluka, br. 8−9, 20. avgust 1939; br. 6, 1. juni 1938. (Serbian Cyrillic)
Srbobran, Novi Sad, br. 65, 4. avgust 1865. (Serbian Cyrillic)
Srbski dnevnik, Novi Sad, br. 8, 27. јаnuar 1857; br. 3, 11. januar 1859; br. 93, 26. novembar 1859; br. 65, 18. аvgust 1860. (Serbian Cyrillic)
Školski vjesnik, Sarajevo, br. 8−10, avgust-septembar-oktobar 1909. (Serbian Cyrillic)
Vrbaske novine, Banjaluka, br. 207, 15. novembar 1933; br. 127, 14. juni 1933; br. 190, 26. avgust 1933. (Serbian Cyrillic)
Zastava, Novi Sad, br. 24, 1. maj 1866; br. 21, 21. аpril 1866; br. 22, 24. april 1866; br. 110, 18/30. septembar 1874. (Serbian Cyrillic)
References:
Ademović, H. ʻSamouki učitelji i učiteljice u Bosni i Hercegoviniʼ, Naša škola, br. 5−6, 1981, 343−347. (Serbian Cyrillic)
Andrić, I. Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vladavine, Banja Luka: Orfej, 2011.
Berić, D. ʻSrpsko građanstvo u Bosni i Hercegovini 1918−1941ʼ, in: S. Terzić (ur.), Bosna i Hercegovina od srednjeg veka do novijeg vremena, Beograd-Novi Sad: Istorijski institut-Pravna reč, 1995, 317−330. (Serbian Cyrillic)
Bilinac, R. ʻSrpska osnovna škola u Visokom (1840−1914)ʼ, Godišnjak Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu, god. 16, br. 16, 2017, 38−52. (Serbian Cyrillic)
Bogićević, V. Pismenost u Bosni i Hercegovini, Sarajevo: Veselin Masleša, 1975. (Serbian Cyrillic)
Bošnjak, S. (Jukić, I. F.) Zemljopis i poviestnica Bosne, Zagreb: Narodna tiskarnica Ljudevit Gaj, 1851.
Branković, M. B., Petrovac od 1700. do 1918. godine, Banja Luka: Zavičajno udruženje Petrovac, 2016. (Serbian Cyrillic)
Ćorović, V. Mostar i njegova srpska pravoslavna opština, Beograd: Srpska pravoslavna opština Mostar, 1933. (Serbian Cyrillic)
Ćurić, H. ʻBosna o školskim i prosvjetnim prilikama u Bosni i Hercegovini za vrijeme Turskeʼ, Naša škola, vol. 7, br. 3−4, 1956, 76−80; 156−159; 246−248; 434−439.
______. ʻPrve Hrvatske novine o školskim i prosvjetnim prilikama u Bosni i Hercegovini za vrijeme Turskeʼ, Naša škola, god. IV, br. 9−10, 1953, 491−506.
______. ʻSrbske novine o školskim i prosvjetnim prilikama u Bosni i Hercegovini za vrijeme Turskeʼ, Naša škola, vol. 5, br. 5−6, 1954, 402−407; 510−516.
______. ʻŠkole u nekim selima sjeveroistočne Bosne do austrougarske okupacije 1878. godineʼ, Naša škola, vol. 29, br. 3−4, 1978, 201−216.
Dutina T., Mastilović D., Hercegovina kroz vijekove (prilozi za istoriju Hercegovine), Bileća: SKPD Prosvjeta, 2012. (Serbian Cyrillic)
Hadžijahić, M. ʻFormiranje nacionalnih ideologija u Bosni i Hercegovini u XIX vijekuʼ, Jugoslovenski istorijski časopis, 1−2, 1970, 55−70.
Jagodić, M. ʻPomoć Kneževine Srbije crkvama, manastirima i školama izvan Srbije (1839−1868)ʼ, Srpske studije, 9, 2018, 50−101. (Serbian Cyrillic)
Janjić, J. ʻPrvi udžbenici za srpske škole u Bosni i Hercegoviniʼ, u: Susreti bibliografa u spomen na dr Georgija Mihailovića, Inđija: Narodna biblioteka „dr Đorđe Natošević“, 2014, 99−110. (Serbian Cyrillic)
Kecmanović I. ʻSrpsko-dalmatinski magazin o Bosni i u Bosni (i Hercegovini)ʼ, Glasnik arhiva i društva arhivista Bosne i Hercegovine, god. III, knj. III, 1963, 65−90.
Kovačević, T. Opis Bosne i Hercegovine, Beograd: Štamparija N. Stefanovića i druga, 1879. (Serbian Cyrillic)
Mantran, R. Istorija Osmanskog carstva, Beograd: CLIO, 2002. (Serbian Cyrillic)
Mastilović, D. ʻMostar kao kulturno središte hercegovačkih Srba krajem XIX i početkom XX vijekaʼ, in: Zbornik radova Doprinos Srba Bosne i Hercegovine nauci i kulturi, Pale: Filozofski fakultet, 2007, 279−303. (Serbian Cyrillic)
Mijanović, Z. ʻSrpsko-pravoslavna osnovna škola u Trebinjuʼ, Tribunia, XII, 2009, 239−270.
Milošević, B. ʻMis Adelina Irbi (1833−1911). Jedan vijek od smrti srpske dobrotvorkeʼ, Glasnik Udruženja arhivskih radnika Republike Srpske, god. III, br. 3, 2011, 89−99. (Serbian Cyrillic)
______. ʻProtjerivanje Vase Pelagića iz Bosne i Hercegovine 1869. godineʼ, Srpski istorijski časopis, II, 2019, 55−82. (Serbian Cyrillic)
Milošević, B. Pejašinović, Z. Milošević, B. Šmulja, B. (ur.). Od Srpske čitaonice do Narodne i univerzitetske biblioteke Republike Srpske - 150 godina, Banja Luka: NUB RS, 2018. (Serbian Cyrillic)
Mikić, Đ. Banjaluka na Krajini hvala, Banjaluka: Institut za istoriju, 1995. (Serbian Cyrillic)
Nedeljković, S. ʻNacionalni rad arhimandrita Nićifora Dučića u srpskim zemljama pod Turcima (1868−1876)ʼ, Crkvene studije, 17, 2020, 149−159. (Serbian Cyrillic)
Nilević, B. ʻKulturna misija Srpske pravoslavne crkve u Bosni i Hercegovini 1463−1557. godineʼ, Prilozi, br. 21, 1985, 115−140.
Ortajli, I. Najduži vek imperije, Beograd: SKZ, 2004. (Serbian Cyrillic)
Papić, M. Istorija srpskih škola u Bosni i Hercegovini, Sarajevo: Veselin Masleša, 1978. (Serbian Cyrillic)
Papić, M. ʻSrpsko i hrvatsko školstvo u Bosni i Hercegovini do 1878. godineʼ, u: E. Redžić (ur.), Prilozi za istoriju Bosne i Hercegovine II, Sarajevo: ANUBiH, 1987, 63−98.
Pejanović, Đ. Istorija biblioteka u Bosni i Hercegovini: od početka do danas, Sarajevo: Veselin Masleša, 1960. (Serbian Cyrillic)
Pejanović, Đ. Štamparije u Bosni i Hercegovini 1528−1951, Sarajevo: Svjetlost, 1952.
Pelagić, V. Izabrana djela, II, Sarajevo: Veselin Masleša, 1971. (Serbian Cyrillic)
Popović, V. Agrarno pitanje u Bosni i turski neredi za vreme reformnog režima Abdul Medžida
(1839−1861), Beograd: SANU, 1949. (Serbian Cyrillic)
Radušić, E. ʻNacionalne ideje i nacionalni razvoj u Bosni i Hercegovini 19. stoljeća – od vjerskog prema nacionalnom identitetuʼ, in: Facing the Past, Searching for the Future: The History of Yugoslavia in the 20th Century (Suočavanje s prošlošću – Put ka budućnosti: Istorija Jugoslavije 1918−1991), Novi Sad-Sremska Kamenica: Centar za istoriju, demokratiju i pomirenje-Fakultet za evropske pravno-političke studije, 2010, 247−262.
______. ʻNarodi u Bosni i Hercegovini se mrze stoljećima?! – kako je sve počeloʼ, in: Myths and stereotypes of the nationalism and communism in ex Yugoslavia (Stereotipi nacionalizma i komunizma u bivšoj Jugoslaviji), Novi Sad: Centar za istoriju, demokratiju i pomirenje, 2008 (https://chdr-ns.com/pdf/documents/edin_radusic.pdf; last accessed September 2020).
Sadžak, M. Pregled srpske književnosti u Bosni i Hercegovini u 19. vijeku, Banja Luka: Artprint, 2010. (Serbian Cyrillic)
Skarić, V. Izabrana djela, knjiga I, Sarajevo i njegova okolina od najstarijih vremena do austrougarske okupacije, Sarajevo: Veselin Masleša, 1985. (Serbian Cyrillic)
Stojančević, V. ʻDa li je bilo političke akcije Srbije u Bosni za oslobođenje od turske vlasti pre Garašaninovog Načertanijaʼ, u: V. Stojančević, Iz istorije Srba u Bosni i Hercegovini, Beograd: Gutenbergova galaksija, 2002, 74−91. (Serbian Cyrillic)
______. ʻUloga mitropolita Mihaila u pomaganju oslobodilačkog pokreta Srba u Turskojʼ, u: D. Stefanović (ur.), Život i delo mitropolita Mihaila (1826−1898), Beograd: SANU, 2008, 93−108. (Serbian Cyrillic)
Šljivo, G. ʻJedan opis Sarajeva iz aprila 1818. godineʼ, Istorijski zbornik, god. VII, br. 7, 1986, 199−208. (Serbian Cyrillic)
Šušljić, R. ʻSrpske škole u Bosni i Hercegovini za turske vladeʼ, Kalendar Prosvjeta, 1941, 71−76. (Serbian Cyrillic)
Teinović, B. Nacionalno-politički razvoj Bosne i Hercegovine u posljednjem vijeku turske vladavine 1800−1878, (doktorska disertacija u Biblioteci Filozofskog fakulteta u Banjoj Luci), Banjaluka, 2019.
______. ʻPedagoški vremeplov: istorija srpskih škola u Bosni i Hercegovini (do 1853)ʼ, Nova škola, br. XIII, 2, 2018, 62−75. (Serbian Cyrillic)
Tepić, I. Bosna i Hercegovina u ruskim izvorima 1856−1878, Sarajevo: Veselin Masleša, 1988. (Serbian Cyrillic)
______. ʻO prisustvu ruske knjige u Bosni i Hercegovini 50-ih i 60-ih godina XIX vijeka i otvaranje Vilajetske štamparijeʼ, Pregled, god. LXXI, 1981, 121−142. (Serbian Cyrillic)
______. ʻŠkolovanje đaka i studenata iz Bosne i Hercegovine u Rusiji od 50-ih do 70-ih godina XIX vijekaʼ, Prilozi, XXI, 22, 1986, 245−258. (Serbian Cyrillic)
______. ʻŠkolstvo u Bosni i Hercegovini prema izvještajima ruskih konzula u Sarajevu i Mostaru 50-ih do 70-ih godina XIX vijekaʼ, Treći program Radio Sarajevo, god. XV, br. 57−58, 1987, 365−387.
Vojvodić, V. Iz književne istorije i prosvete, Kikinda: Кnjiževna zajednica Kikinde-Književna radionica Slavija, 1989. (Serbian Cyrillic)
______. ʻRad Srbije na političkoj propagandi u Bosni i Hercegovini (1868−1873)ʼ, Istorijski glasnik, 1−2, 1960, 3−50. (Serbian Cyrillic)
______. U duhu Garašaninovih ideja, Srbija i neoslobođeno srpstvo 1868−1876, Beograd: Prosveta, 1994. (Serbian Cyrillic)
Zarković, V. ʻReforme u Osmanskom carstvu i Stara Srbija u XIX i početkom XX vekaʼ, Baština, sv. 35, 2013, 135−152. (Serbian Cyrillic)
Zeljković, B. and Banjac, Đ. (ur.). Kralj Petar u Bosanskoj Krajini, Beograd: Odbor za podizanje spomenika Kralju Petru I Оslobodiocu, 1929. (Serbian Cyrillic)
Archive of Republic of Srpska, Banja Luka, Digitalized sources, Annals of Serbian schools in Bosnia and Herzegovina.
Published sources:
Crnogorčević, Ž. Memoari (prir. M. Filipović), Sarajevo: ANUBiH, 1966.
Giljferding, A. Putovanje po Hercegovini, Bosni i Staroj Srbiji, Sarajevo: Veselin Masleša, 1972. (Serbian Cyrillic)
Marinković, D. Moji doživljaji (ur. V. Bogićević), Sarajevo: ANUBiH, 1966.
Pamučina, J. ʻTri vjerozakona u Hercegoviniʼ, u: V. Kovačević (ur.), Sabrana djela, Bileća: SKPD Prosvjeta, 2005, 213−243. (Serbian Cyrillic)
Radosavljević, N. Građa za istoriju Sarajevske (Dabrobosanske) mitropolije 1836−1878, Beograd: Istorijski institut, 2007. (Serbian Cyrillic)
Pejašinović, Z. (prir.). Svetosavska svetkovina u Banjalučkoj bogosloviji. Srpska banjalučka bogoslovija: 1866−1875, Banja Luka: Besjeda-NUB RS, 2018. (Serbian Cyrillic)
Periodicals:
Bosanska vila, Sarajevo, br. 2, 1. јаnuar 1886; br. 2, 30. јаnuar 1899; br. 2, 31. јаnuar 1890. (Serbian Cyrillic)
Bosansko-hercegovački istočnik, Sarajevo, god. VII, sv. 12, januar-februar 1893; god. IX, sv. 3, mart 1895. (Serbian Cyrillic)
Bosna, Sarajevo, br. 65, 26. avgust 1867; br. 135, 11. januar 1869. (Serbian Cyrillic)
Glas naroda, Novi Sad, br. 49, 8. decembar 1874. (Serbian Cyrillic)
Pravoslavlje, Beograd, br. 957, 1. februar 2007. (Serbian Cyrillic)
Razvitak, Banjaluka, br. 8−9, 20. avgust 1939; br. 6, 1. juni 1938. (Serbian Cyrillic)
Srbobran, Novi Sad, br. 65, 4. avgust 1865. (Serbian Cyrillic)
Srbski dnevnik, Novi Sad, br. 8, 27. јаnuar 1857; br. 3, 11. januar 1859; br. 93, 26. novembar 1859; br. 65, 18. аvgust 1860. (Serbian Cyrillic)
Školski vjesnik, Sarajevo, br. 8−10, avgust-septembar-oktobar 1909. (Serbian Cyrillic)
Vrbaske novine, Banjaluka, br. 207, 15. novembar 1933; br. 127, 14. juni 1933; br. 190, 26. avgust 1933. (Serbian Cyrillic)
Zastava, Novi Sad, br. 24, 1. maj 1866; br. 21, 21. аpril 1866; br. 22, 24. april 1866; br. 110, 18/30. septembar 1874. (Serbian Cyrillic)
References:
Ademović, H. ʻSamouki učitelji i učiteljice u Bosni i Hercegoviniʼ, Naša škola, br. 5−6, 1981, 343−347. (Serbian Cyrillic)
Andrić, I. Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vladavine, Banja Luka: Orfej, 2011.
Berić, D. ʻSrpsko građanstvo u Bosni i Hercegovini 1918−1941ʼ, in: S. Terzić (ur.), Bosna i Hercegovina od srednjeg veka do novijeg vremena, Beograd-Novi Sad: Istorijski institut-Pravna reč, 1995, 317−330. (Serbian Cyrillic)
Bilinac, R. ʻSrpska osnovna škola u Visokom (1840−1914)ʼ, Godišnjak Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu, god. 16, br. 16, 2017, 38−52. (Serbian Cyrillic)
Bogićević, V. Pismenost u Bosni i Hercegovini, Sarajevo: Veselin Masleša, 1975. (Serbian Cyrillic)
Bošnjak, S. (Jukić, I. F.) Zemljopis i poviestnica Bosne, Zagreb: Narodna tiskarnica Ljudevit Gaj, 1851.
Branković, M. B., Petrovac od 1700. do 1918. godine, Banja Luka: Zavičajno udruženje Petrovac, 2016. (Serbian Cyrillic)
Ćorović, V. Mostar i njegova srpska pravoslavna opština, Beograd: Srpska pravoslavna opština Mostar, 1933. (Serbian Cyrillic)
Ćurić, H. ʻBosna o školskim i prosvjetnim prilikama u Bosni i Hercegovini za vrijeme Turskeʼ, Naša škola, vol. 7, br. 3−4, 1956, 76−80; 156−159; 246−248; 434−439.
______. ʻPrve Hrvatske novine o školskim i prosvjetnim prilikama u Bosni i Hercegovini za vrijeme Turskeʼ, Naša škola, god. IV, br. 9−10, 1953, 491−506.
______. ʻSrbske novine o školskim i prosvjetnim prilikama u Bosni i Hercegovini za vrijeme Turskeʼ, Naša škola, vol. 5, br. 5−6, 1954, 402−407; 510−516.
______. ʻŠkole u nekim selima sjeveroistočne Bosne do austrougarske okupacije 1878. godineʼ, Naša škola, vol. 29, br. 3−4, 1978, 201−216.
Dutina T., Mastilović D., Hercegovina kroz vijekove (prilozi za istoriju Hercegovine), Bileća: SKPD Prosvjeta, 2012. (Serbian Cyrillic)
Hadžijahić, M. ʻFormiranje nacionalnih ideologija u Bosni i Hercegovini u XIX vijekuʼ, Jugoslovenski istorijski časopis, 1−2, 1970, 55−70.
Jagodić, M. ʻPomoć Kneževine Srbije crkvama, manastirima i školama izvan Srbije (1839−1868)ʼ, Srpske studije, 9, 2018, 50−101. (Serbian Cyrillic)
Janjić, J. ʻPrvi udžbenici za srpske škole u Bosni i Hercegoviniʼ, u: Susreti bibliografa u spomen na dr Georgija Mihailovića, Inđija: Narodna biblioteka „dr Đorđe Natošević“, 2014, 99−110. (Serbian Cyrillic)
Kecmanović I. ʻSrpsko-dalmatinski magazin o Bosni i u Bosni (i Hercegovini)ʼ, Glasnik arhiva i društva arhivista Bosne i Hercegovine, god. III, knj. III, 1963, 65−90.
Kovačević, T. Opis Bosne i Hercegovine, Beograd: Štamparija N. Stefanovića i druga, 1879. (Serbian Cyrillic)
Mantran, R. Istorija Osmanskog carstva, Beograd: CLIO, 2002. (Serbian Cyrillic)
Mastilović, D. ʻMostar kao kulturno središte hercegovačkih Srba krajem XIX i početkom XX vijekaʼ, in: Zbornik radova Doprinos Srba Bosne i Hercegovine nauci i kulturi, Pale: Filozofski fakultet, 2007, 279−303. (Serbian Cyrillic)
Mijanović, Z. ʻSrpsko-pravoslavna osnovna škola u Trebinjuʼ, Tribunia, XII, 2009, 239−270.
Milošević, B. ʻMis Adelina Irbi (1833−1911). Jedan vijek od smrti srpske dobrotvorkeʼ, Glasnik Udruženja arhivskih radnika Republike Srpske, god. III, br. 3, 2011, 89−99. (Serbian Cyrillic)
______. ʻProtjerivanje Vase Pelagića iz Bosne i Hercegovine 1869. godineʼ, Srpski istorijski časopis, II, 2019, 55−82. (Serbian Cyrillic)
Milošević, B. Pejašinović, Z. Milošević, B. Šmulja, B. (ur.). Od Srpske čitaonice do Narodne i univerzitetske biblioteke Republike Srpske - 150 godina, Banja Luka: NUB RS, 2018. (Serbian Cyrillic)
Mikić, Đ. Banjaluka na Krajini hvala, Banjaluka: Institut za istoriju, 1995. (Serbian Cyrillic)
Nedeljković, S. ʻNacionalni rad arhimandrita Nićifora Dučića u srpskim zemljama pod Turcima (1868−1876)ʼ, Crkvene studije, 17, 2020, 149−159. (Serbian Cyrillic)
Nilević, B. ʻKulturna misija Srpske pravoslavne crkve u Bosni i Hercegovini 1463−1557. godineʼ, Prilozi, br. 21, 1985, 115−140.
Ortajli, I. Najduži vek imperije, Beograd: SKZ, 2004. (Serbian Cyrillic)
Papić, M. Istorija srpskih škola u Bosni i Hercegovini, Sarajevo: Veselin Masleša, 1978. (Serbian Cyrillic)
Papić, M. ʻSrpsko i hrvatsko školstvo u Bosni i Hercegovini do 1878. godineʼ, u: E. Redžić (ur.), Prilozi za istoriju Bosne i Hercegovine II, Sarajevo: ANUBiH, 1987, 63−98.
Pejanović, Đ. Istorija biblioteka u Bosni i Hercegovini: od početka do danas, Sarajevo: Veselin Masleša, 1960. (Serbian Cyrillic)
Pejanović, Đ. Štamparije u Bosni i Hercegovini 1528−1951, Sarajevo: Svjetlost, 1952.
Pelagić, V. Izabrana djela, II, Sarajevo: Veselin Masleša, 1971. (Serbian Cyrillic)
Popović, V. Agrarno pitanje u Bosni i turski neredi za vreme reformnog režima Abdul Medžida
(1839−1861), Beograd: SANU, 1949. (Serbian Cyrillic)
Radušić, E. ʻNacionalne ideje i nacionalni razvoj u Bosni i Hercegovini 19. stoljeća – od vjerskog prema nacionalnom identitetuʼ, in: Facing the Past, Searching for the Future: The History of Yugoslavia in the 20th Century (Suočavanje s prošlošću – Put ka budućnosti: Istorija Jugoslavije 1918−1991), Novi Sad-Sremska Kamenica: Centar za istoriju, demokratiju i pomirenje-Fakultet za evropske pravno-političke studije, 2010, 247−262.
______. ʻNarodi u Bosni i Hercegovini se mrze stoljećima?! – kako je sve počeloʼ, in: Myths and stereotypes of the nationalism and communism in ex Yugoslavia (Stereotipi nacionalizma i komunizma u bivšoj Jugoslaviji), Novi Sad: Centar za istoriju, demokratiju i pomirenje, 2008 (https://chdr-ns.com/pdf/documents/edin_radusic.pdf; last accessed September 2020).
Sadžak, M. Pregled srpske književnosti u Bosni i Hercegovini u 19. vijeku, Banja Luka: Artprint, 2010. (Serbian Cyrillic)
Skarić, V. Izabrana djela, knjiga I, Sarajevo i njegova okolina od najstarijih vremena do austrougarske okupacije, Sarajevo: Veselin Masleša, 1985. (Serbian Cyrillic)
Stojančević, V. ʻDa li je bilo političke akcije Srbije u Bosni za oslobođenje od turske vlasti pre Garašaninovog Načertanijaʼ, u: V. Stojančević, Iz istorije Srba u Bosni i Hercegovini, Beograd: Gutenbergova galaksija, 2002, 74−91. (Serbian Cyrillic)
______. ʻUloga mitropolita Mihaila u pomaganju oslobodilačkog pokreta Srba u Turskojʼ, u: D. Stefanović (ur.), Život i delo mitropolita Mihaila (1826−1898), Beograd: SANU, 2008, 93−108. (Serbian Cyrillic)
Šljivo, G. ʻJedan opis Sarajeva iz aprila 1818. godineʼ, Istorijski zbornik, god. VII, br. 7, 1986, 199−208. (Serbian Cyrillic)
Šušljić, R. ʻSrpske škole u Bosni i Hercegovini za turske vladeʼ, Kalendar Prosvjeta, 1941, 71−76. (Serbian Cyrillic)
Teinović, B. Nacionalno-politički razvoj Bosne i Hercegovine u posljednjem vijeku turske vladavine 1800−1878, (doktorska disertacija u Biblioteci Filozofskog fakulteta u Banjoj Luci), Banjaluka, 2019.
______. ʻPedagoški vremeplov: istorija srpskih škola u Bosni i Hercegovini (do 1853)ʼ, Nova škola, br. XIII, 2, 2018, 62−75. (Serbian Cyrillic)
Tepić, I. Bosna i Hercegovina u ruskim izvorima 1856−1878, Sarajevo: Veselin Masleša, 1988. (Serbian Cyrillic)
______. ʻO prisustvu ruske knjige u Bosni i Hercegovini 50-ih i 60-ih godina XIX vijeka i otvaranje Vilajetske štamparijeʼ, Pregled, god. LXXI, 1981, 121−142. (Serbian Cyrillic)
______. ʻŠkolovanje đaka i studenata iz Bosne i Hercegovine u Rusiji od 50-ih do 70-ih godina XIX vijekaʼ, Prilozi, XXI, 22, 1986, 245−258. (Serbian Cyrillic)
______. ʻŠkolstvo u Bosni i Hercegovini prema izvještajima ruskih konzula u Sarajevu i Mostaru 50-ih do 70-ih godina XIX vijekaʼ, Treći program Radio Sarajevo, god. XV, br. 57−58, 1987, 365−387.
Vojvodić, V. Iz književne istorije i prosvete, Kikinda: Кnjiževna zajednica Kikinde-Književna radionica Slavija, 1989. (Serbian Cyrillic)
______. ʻRad Srbije na političkoj propagandi u Bosni i Hercegovini (1868−1873)ʼ, Istorijski glasnik, 1−2, 1960, 3−50. (Serbian Cyrillic)
______. U duhu Garašaninovih ideja, Srbija i neoslobođeno srpstvo 1868−1876, Beograd: Prosveta, 1994. (Serbian Cyrillic)
Zarković, V. ʻReforme u Osmanskom carstvu i Stara Srbija u XIX i početkom XX vekaʼ, Baština, sv. 35, 2013, 135−152. (Serbian Cyrillic)
Zeljković, B. and Banjac, Đ. (ur.). Kralj Petar u Bosanskoj Krajini, Beograd: Odbor za podizanje spomenika Kralju Petru I Оslobodiocu, 1929. (Serbian Cyrillic)
Downloads
Објављено
12. 11. 2020.
Како цитирати
MILOŠEVIĆ, B., & LUKIĆ, S. (2020). ПРАВОСЛАВНА ЦРКВА И СРПСКО ШКОЛСТВО У БОСНИ И ХЕРЦЕГОВИНИ У ПОСЉЕДЊЕМ ВИЈЕКУ ОСМАНСКЕ УПРАВЕ. ИСТРАЖИВАЊА, часопис за историју, (31), 131–149. https://doi.org/10.19090/i.2020.31.131-149
Bрој часописа
Секција
Чланци
