THE SERBIAN ORTHODOX CHURCH AND SERBIAN EDUCATION IN BOSNIA AND HERZEGOVINA IN THE LAST CENTURY OF OTTOMAN RULE
Keywords:
Serbian Orthodox Church, clergy, Serbian education, Bosnia and Herzegovina, Ottoman Empire, Russia, Austro-Hungary, schoolbooks, monks, priests, teachers
Abstract
The origins of initial education of the Serbian people in Bosnia and Herzegovina are found in the Serbian Orthodox churches and monasteries. Monks and priests, although having a modest education, also worked as teachers besides their regular religious functions. The first students were young men, who were trained in the profession of priests. They usually inherited this position from their fathers. The initial courses were of a limited religious character and were not able to provide a broader education to students. Literacy obtained within the sphere of the church could not respond to the needs and spirit of the new age in the middle of the 19th century. Therefore, it was prominent and wealthy Serbian merchants that made a strong impact in establishing modern private schools. Most Serbian schools were financially supported by Serbia and Russia during that century, up until the Austro-Hungarian occupation. Serbian Orthodox church – school municipalities very often addressed Belgrade for help for reconstruction or building schools and churches. The foundation of Pelagic’s Seminary in Banja Luka in 1866 made a significant impact on the cultural progress of Serbs, especially those living in the area of Bosanska Krajina.
Downloads
Download data is not yet available.
References
Archival sources:
Archive of Republic of Srpska, Banja Luka, Digitalized sources, Annals of Serbian schools in Bosnia and Herzegovina.
Published sources:
Crnogorčević, Ž. Memoari (prir. M. Filipović), Sarajevo: ANUBiH, 1966.
Giljferding, A. Putovanje po Hercegovini, Bosni i Staroj Srbiji, Sarajevo: Veselin Masleša, 1972. (Serbian Cyrillic)
Marinković, D. Moji doživljaji (ur. V. Bogićević), Sarajevo: ANUBiH, 1966.
Pamučina, J. ʻTri vjerozakona u Hercegoviniʼ, u: V. Kovačević (ur.), Sabrana djela, Bileća: SKPD Prosvjeta, 2005, 213−243. (Serbian Cyrillic)
Radosavljević, N. Građa za istoriju Sarajevske (Dabrobosanske) mitropolije 1836−1878, Beograd: Istorijski institut, 2007. (Serbian Cyrillic)
Pejašinović, Z. (prir.). Svetosavska svetkovina u Banjalučkoj bogosloviji. Srpska banjalučka bogoslovija: 1866−1875, Banja Luka: Besjeda-NUB RS, 2018. (Serbian Cyrillic)
Periodicals:
Bosanska vila, Sarajevo, br. 2, 1. јаnuar 1886; br. 2, 30. јаnuar 1899; br. 2, 31. јаnuar 1890. (Serbian Cyrillic)
Bosansko-hercegovački istočnik, Sarajevo, god. VII, sv. 12, januar-februar 1893; god. IX, sv. 3, mart 1895. (Serbian Cyrillic)
Bosna, Sarajevo, br. 65, 26. avgust 1867; br. 135, 11. januar 1869. (Serbian Cyrillic)
Glas naroda, Novi Sad, br. 49, 8. decembar 1874. (Serbian Cyrillic)
Pravoslavlje, Beograd, br. 957, 1. februar 2007. (Serbian Cyrillic)
Razvitak, Banjaluka, br. 8−9, 20. avgust 1939; br. 6, 1. juni 1938. (Serbian Cyrillic)
Srbobran, Novi Sad, br. 65, 4. avgust 1865. (Serbian Cyrillic)
Srbski dnevnik, Novi Sad, br. 8, 27. јаnuar 1857; br. 3, 11. januar 1859; br. 93, 26. novembar 1859; br. 65, 18. аvgust 1860. (Serbian Cyrillic)
Školski vjesnik, Sarajevo, br. 8−10, avgust-septembar-oktobar 1909. (Serbian Cyrillic)
Vrbaske novine, Banjaluka, br. 207, 15. novembar 1933; br. 127, 14. juni 1933; br. 190, 26. avgust 1933. (Serbian Cyrillic)
Zastava, Novi Sad, br. 24, 1. maj 1866; br. 21, 21. аpril 1866; br. 22, 24. april 1866; br. 110, 18/30. septembar 1874. (Serbian Cyrillic)
References:
Ademović, H. ʻSamouki učitelji i učiteljice u Bosni i Hercegoviniʼ, Naša škola, br. 5−6, 1981, 343−347. (Serbian Cyrillic)
Andrić, I. Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vladavine, Banja Luka: Orfej, 2011.
Berić, D. ʻSrpsko građanstvo u Bosni i Hercegovini 1918−1941ʼ, in: S. Terzić (ur.), Bosna i Hercegovina od srednjeg veka do novijeg vremena, Beograd-Novi Sad: Istorijski institut-Pravna reč, 1995, 317−330. (Serbian Cyrillic)
Bilinac, R. ʻSrpska osnovna škola u Visokom (1840−1914)ʼ, Godišnjak Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu, god. 16, br. 16, 2017, 38−52. (Serbian Cyrillic)
Bogićević, V. Pismenost u Bosni i Hercegovini, Sarajevo: Veselin Masleša, 1975. (Serbian Cyrillic)
Bošnjak, S. (Jukić, I. F.) Zemljopis i poviestnica Bosne, Zagreb: Narodna tiskarnica Ljudevit Gaj, 1851.
Branković, M. B., Petrovac od 1700. do 1918. godine, Banja Luka: Zavičajno udruženje Petrovac, 2016. (Serbian Cyrillic)
Ćorović, V. Mostar i njegova srpska pravoslavna opština, Beograd: Srpska pravoslavna opština Mostar, 1933. (Serbian Cyrillic)
Ćurić, H. ʻBosna o školskim i prosvjetnim prilikama u Bosni i Hercegovini za vrijeme Turskeʼ, Naša škola, vol. 7, br. 3−4, 1956, 76−80; 156−159; 246−248; 434−439.
______. ʻPrve Hrvatske novine o školskim i prosvjetnim prilikama u Bosni i Hercegovini za vrijeme Turskeʼ, Naša škola, god. IV, br. 9−10, 1953, 491−506.
______. ʻSrbske novine o školskim i prosvjetnim prilikama u Bosni i Hercegovini za vrijeme Turskeʼ, Naša škola, vol. 5, br. 5−6, 1954, 402−407; 510−516.
______. ʻŠkole u nekim selima sjeveroistočne Bosne do austrougarske okupacije 1878. godineʼ, Naša škola, vol. 29, br. 3−4, 1978, 201−216.
Dutina T., Mastilović D., Hercegovina kroz vijekove (prilozi za istoriju Hercegovine), Bileća: SKPD Prosvjeta, 2012. (Serbian Cyrillic)
Hadžijahić, M. ʻFormiranje nacionalnih ideologija u Bosni i Hercegovini u XIX vijekuʼ, Jugoslovenski istorijski časopis, 1−2, 1970, 55−70.
Jagodić, M. ʻPomoć Kneževine Srbije crkvama, manastirima i školama izvan Srbije (1839−1868)ʼ, Srpske studije, 9, 2018, 50−101. (Serbian Cyrillic)
Janjić, J. ʻPrvi udžbenici za srpske škole u Bosni i Hercegoviniʼ, u: Susreti bibliografa u spomen na dr Georgija Mihailovića, Inđija: Narodna biblioteka „dr Đorđe Natošević“, 2014, 99−110. (Serbian Cyrillic)
Kecmanović I. ʻSrpsko-dalmatinski magazin o Bosni i u Bosni (i Hercegovini)ʼ, Glasnik arhiva i društva arhivista Bosne i Hercegovine, god. III, knj. III, 1963, 65−90.
Kovačević, T. Opis Bosne i Hercegovine, Beograd: Štamparija N. Stefanovića i druga, 1879. (Serbian Cyrillic)
Mantran, R. Istorija Osmanskog carstva, Beograd: CLIO, 2002. (Serbian Cyrillic)
Mastilović, D. ʻMostar kao kulturno središte hercegovačkih Srba krajem XIX i početkom XX vijekaʼ, in: Zbornik radova Doprinos Srba Bosne i Hercegovine nauci i kulturi, Pale: Filozofski fakultet, 2007, 279−303. (Serbian Cyrillic)
Mijanović, Z. ʻSrpsko-pravoslavna osnovna škola u Trebinjuʼ, Tribunia, XII, 2009, 239−270.
Milošević, B. ʻMis Adelina Irbi (1833−1911). Jedan vijek od smrti srpske dobrotvorkeʼ, Glasnik Udruženja arhivskih radnika Republike Srpske, god. III, br. 3, 2011, 89−99. (Serbian Cyrillic)
______. ʻProtjerivanje Vase Pelagića iz Bosne i Hercegovine 1869. godineʼ, Srpski istorijski časopis, II, 2019, 55−82. (Serbian Cyrillic)
Milošević, B. Pejašinović, Z. Milošević, B. Šmulja, B. (ur.). Od Srpske čitaonice do Narodne i univerzitetske biblioteke Republike Srpske - 150 godina, Banja Luka: NUB RS, 2018. (Serbian Cyrillic)
Mikić, Đ. Banjaluka na Krajini hvala, Banjaluka: Institut za istoriju, 1995. (Serbian Cyrillic)
Nedeljković, S. ʻNacionalni rad arhimandrita Nićifora Dučića u srpskim zemljama pod Turcima (1868−1876)ʼ, Crkvene studije, 17, 2020, 149−159. (Serbian Cyrillic)
Nilević, B. ʻKulturna misija Srpske pravoslavne crkve u Bosni i Hercegovini 1463−1557. godineʼ, Prilozi, br. 21, 1985, 115−140.
Ortajli, I. Najduži vek imperije, Beograd: SKZ, 2004. (Serbian Cyrillic)
Papić, M. Istorija srpskih škola u Bosni i Hercegovini, Sarajevo: Veselin Masleša, 1978. (Serbian Cyrillic)
Papić, M. ʻSrpsko i hrvatsko školstvo u Bosni i Hercegovini do 1878. godineʼ, u: E. Redžić (ur.), Prilozi za istoriju Bosne i Hercegovine II, Sarajevo: ANUBiH, 1987, 63−98.
Pejanović, Đ. Istorija biblioteka u Bosni i Hercegovini: od početka do danas, Sarajevo: Veselin Masleša, 1960. (Serbian Cyrillic)
Pejanović, Đ. Štamparije u Bosni i Hercegovini 1528−1951, Sarajevo: Svjetlost, 1952.
Pelagić, V. Izabrana djela, II, Sarajevo: Veselin Masleša, 1971. (Serbian Cyrillic)
Popović, V. Agrarno pitanje u Bosni i turski neredi za vreme reformnog režima Abdul Medžida
(1839−1861), Beograd: SANU, 1949. (Serbian Cyrillic)
Radušić, E. ʻNacionalne ideje i nacionalni razvoj u Bosni i Hercegovini 19. stoljeća – od vjerskog prema nacionalnom identitetuʼ, in: Facing the Past, Searching for the Future: The History of Yugoslavia in the 20th Century (Suočavanje s prošlošću – Put ka budućnosti: Istorija Jugoslavije 1918−1991), Novi Sad-Sremska Kamenica: Centar za istoriju, demokratiju i pomirenje-Fakultet za evropske pravno-političke studije, 2010, 247−262.
______. ʻNarodi u Bosni i Hercegovini se mrze stoljećima?! – kako je sve počeloʼ, in: Myths and stereotypes of the nationalism and communism in ex Yugoslavia (Stereotipi nacionalizma i komunizma u bivšoj Jugoslaviji), Novi Sad: Centar za istoriju, demokratiju i pomirenje, 2008 (https://chdr-ns.com/pdf/documents/edin_radusic.pdf; last accessed September 2020).
Sadžak, M. Pregled srpske književnosti u Bosni i Hercegovini u 19. vijeku, Banja Luka: Artprint, 2010. (Serbian Cyrillic)
Skarić, V. Izabrana djela, knjiga I, Sarajevo i njegova okolina od najstarijih vremena do austrougarske okupacije, Sarajevo: Veselin Masleša, 1985. (Serbian Cyrillic)
Stojančević, V. ʻDa li je bilo političke akcije Srbije u Bosni za oslobođenje od turske vlasti pre Garašaninovog Načertanijaʼ, u: V. Stojančević, Iz istorije Srba u Bosni i Hercegovini, Beograd: Gutenbergova galaksija, 2002, 74−91. (Serbian Cyrillic)
______. ʻUloga mitropolita Mihaila u pomaganju oslobodilačkog pokreta Srba u Turskojʼ, u: D. Stefanović (ur.), Život i delo mitropolita Mihaila (1826−1898), Beograd: SANU, 2008, 93−108. (Serbian Cyrillic)
Šljivo, G. ʻJedan opis Sarajeva iz aprila 1818. godineʼ, Istorijski zbornik, god. VII, br. 7, 1986, 199−208. (Serbian Cyrillic)
Šušljić, R. ʻSrpske škole u Bosni i Hercegovini za turske vladeʼ, Kalendar Prosvjeta, 1941, 71−76. (Serbian Cyrillic)
Teinović, B. Nacionalno-politički razvoj Bosne i Hercegovine u posljednjem vijeku turske vladavine 1800−1878, (doktorska disertacija u Biblioteci Filozofskog fakulteta u Banjoj Luci), Banjaluka, 2019.
______. ʻPedagoški vremeplov: istorija srpskih škola u Bosni i Hercegovini (do 1853)ʼ, Nova škola, br. XIII, 2, 2018, 62−75. (Serbian Cyrillic)
Tepić, I. Bosna i Hercegovina u ruskim izvorima 1856−1878, Sarajevo: Veselin Masleša, 1988. (Serbian Cyrillic)
______. ʻO prisustvu ruske knjige u Bosni i Hercegovini 50-ih i 60-ih godina XIX vijeka i otvaranje Vilajetske štamparijeʼ, Pregled, god. LXXI, 1981, 121−142. (Serbian Cyrillic)
______. ʻŠkolovanje đaka i studenata iz Bosne i Hercegovine u Rusiji od 50-ih do 70-ih godina XIX vijekaʼ, Prilozi, XXI, 22, 1986, 245−258. (Serbian Cyrillic)
______. ʻŠkolstvo u Bosni i Hercegovini prema izvještajima ruskih konzula u Sarajevu i Mostaru 50-ih do 70-ih godina XIX vijekaʼ, Treći program Radio Sarajevo, god. XV, br. 57−58, 1987, 365−387.
Vojvodić, V. Iz književne istorije i prosvete, Kikinda: Кnjiževna zajednica Kikinde-Književna radionica Slavija, 1989. (Serbian Cyrillic)
______. ʻRad Srbije na političkoj propagandi u Bosni i Hercegovini (1868−1873)ʼ, Istorijski glasnik, 1−2, 1960, 3−50. (Serbian Cyrillic)
______. U duhu Garašaninovih ideja, Srbija i neoslobođeno srpstvo 1868−1876, Beograd: Prosveta, 1994. (Serbian Cyrillic)
Zarković, V. ʻReforme u Osmanskom carstvu i Stara Srbija u XIX i početkom XX vekaʼ, Baština, sv. 35, 2013, 135−152. (Serbian Cyrillic)
Zeljković, B. and Banjac, Đ. (ur.). Kralj Petar u Bosanskoj Krajini, Beograd: Odbor za podizanje spomenika Kralju Petru I Оslobodiocu, 1929. (Serbian Cyrillic)
Archive of Republic of Srpska, Banja Luka, Digitalized sources, Annals of Serbian schools in Bosnia and Herzegovina.
Published sources:
Crnogorčević, Ž. Memoari (prir. M. Filipović), Sarajevo: ANUBiH, 1966.
Giljferding, A. Putovanje po Hercegovini, Bosni i Staroj Srbiji, Sarajevo: Veselin Masleša, 1972. (Serbian Cyrillic)
Marinković, D. Moji doživljaji (ur. V. Bogićević), Sarajevo: ANUBiH, 1966.
Pamučina, J. ʻTri vjerozakona u Hercegoviniʼ, u: V. Kovačević (ur.), Sabrana djela, Bileća: SKPD Prosvjeta, 2005, 213−243. (Serbian Cyrillic)
Radosavljević, N. Građa za istoriju Sarajevske (Dabrobosanske) mitropolije 1836−1878, Beograd: Istorijski institut, 2007. (Serbian Cyrillic)
Pejašinović, Z. (prir.). Svetosavska svetkovina u Banjalučkoj bogosloviji. Srpska banjalučka bogoslovija: 1866−1875, Banja Luka: Besjeda-NUB RS, 2018. (Serbian Cyrillic)
Periodicals:
Bosanska vila, Sarajevo, br. 2, 1. јаnuar 1886; br. 2, 30. јаnuar 1899; br. 2, 31. јаnuar 1890. (Serbian Cyrillic)
Bosansko-hercegovački istočnik, Sarajevo, god. VII, sv. 12, januar-februar 1893; god. IX, sv. 3, mart 1895. (Serbian Cyrillic)
Bosna, Sarajevo, br. 65, 26. avgust 1867; br. 135, 11. januar 1869. (Serbian Cyrillic)
Glas naroda, Novi Sad, br. 49, 8. decembar 1874. (Serbian Cyrillic)
Pravoslavlje, Beograd, br. 957, 1. februar 2007. (Serbian Cyrillic)
Razvitak, Banjaluka, br. 8−9, 20. avgust 1939; br. 6, 1. juni 1938. (Serbian Cyrillic)
Srbobran, Novi Sad, br. 65, 4. avgust 1865. (Serbian Cyrillic)
Srbski dnevnik, Novi Sad, br. 8, 27. јаnuar 1857; br. 3, 11. januar 1859; br. 93, 26. novembar 1859; br. 65, 18. аvgust 1860. (Serbian Cyrillic)
Školski vjesnik, Sarajevo, br. 8−10, avgust-septembar-oktobar 1909. (Serbian Cyrillic)
Vrbaske novine, Banjaluka, br. 207, 15. novembar 1933; br. 127, 14. juni 1933; br. 190, 26. avgust 1933. (Serbian Cyrillic)
Zastava, Novi Sad, br. 24, 1. maj 1866; br. 21, 21. аpril 1866; br. 22, 24. april 1866; br. 110, 18/30. septembar 1874. (Serbian Cyrillic)
References:
Ademović, H. ʻSamouki učitelji i učiteljice u Bosni i Hercegoviniʼ, Naša škola, br. 5−6, 1981, 343−347. (Serbian Cyrillic)
Andrić, I. Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vladavine, Banja Luka: Orfej, 2011.
Berić, D. ʻSrpsko građanstvo u Bosni i Hercegovini 1918−1941ʼ, in: S. Terzić (ur.), Bosna i Hercegovina od srednjeg veka do novijeg vremena, Beograd-Novi Sad: Istorijski institut-Pravna reč, 1995, 317−330. (Serbian Cyrillic)
Bilinac, R. ʻSrpska osnovna škola u Visokom (1840−1914)ʼ, Godišnjak Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu, god. 16, br. 16, 2017, 38−52. (Serbian Cyrillic)
Bogićević, V. Pismenost u Bosni i Hercegovini, Sarajevo: Veselin Masleša, 1975. (Serbian Cyrillic)
Bošnjak, S. (Jukić, I. F.) Zemljopis i poviestnica Bosne, Zagreb: Narodna tiskarnica Ljudevit Gaj, 1851.
Branković, M. B., Petrovac od 1700. do 1918. godine, Banja Luka: Zavičajno udruženje Petrovac, 2016. (Serbian Cyrillic)
Ćorović, V. Mostar i njegova srpska pravoslavna opština, Beograd: Srpska pravoslavna opština Mostar, 1933. (Serbian Cyrillic)
Ćurić, H. ʻBosna o školskim i prosvjetnim prilikama u Bosni i Hercegovini za vrijeme Turskeʼ, Naša škola, vol. 7, br. 3−4, 1956, 76−80; 156−159; 246−248; 434−439.
______. ʻPrve Hrvatske novine o školskim i prosvjetnim prilikama u Bosni i Hercegovini za vrijeme Turskeʼ, Naša škola, god. IV, br. 9−10, 1953, 491−506.
______. ʻSrbske novine o školskim i prosvjetnim prilikama u Bosni i Hercegovini za vrijeme Turskeʼ, Naša škola, vol. 5, br. 5−6, 1954, 402−407; 510−516.
______. ʻŠkole u nekim selima sjeveroistočne Bosne do austrougarske okupacije 1878. godineʼ, Naša škola, vol. 29, br. 3−4, 1978, 201−216.
Dutina T., Mastilović D., Hercegovina kroz vijekove (prilozi za istoriju Hercegovine), Bileća: SKPD Prosvjeta, 2012. (Serbian Cyrillic)
Hadžijahić, M. ʻFormiranje nacionalnih ideologija u Bosni i Hercegovini u XIX vijekuʼ, Jugoslovenski istorijski časopis, 1−2, 1970, 55−70.
Jagodić, M. ʻPomoć Kneževine Srbije crkvama, manastirima i školama izvan Srbije (1839−1868)ʼ, Srpske studije, 9, 2018, 50−101. (Serbian Cyrillic)
Janjić, J. ʻPrvi udžbenici za srpske škole u Bosni i Hercegoviniʼ, u: Susreti bibliografa u spomen na dr Georgija Mihailovića, Inđija: Narodna biblioteka „dr Đorđe Natošević“, 2014, 99−110. (Serbian Cyrillic)
Kecmanović I. ʻSrpsko-dalmatinski magazin o Bosni i u Bosni (i Hercegovini)ʼ, Glasnik arhiva i društva arhivista Bosne i Hercegovine, god. III, knj. III, 1963, 65−90.
Kovačević, T. Opis Bosne i Hercegovine, Beograd: Štamparija N. Stefanovića i druga, 1879. (Serbian Cyrillic)
Mantran, R. Istorija Osmanskog carstva, Beograd: CLIO, 2002. (Serbian Cyrillic)
Mastilović, D. ʻMostar kao kulturno središte hercegovačkih Srba krajem XIX i početkom XX vijekaʼ, in: Zbornik radova Doprinos Srba Bosne i Hercegovine nauci i kulturi, Pale: Filozofski fakultet, 2007, 279−303. (Serbian Cyrillic)
Mijanović, Z. ʻSrpsko-pravoslavna osnovna škola u Trebinjuʼ, Tribunia, XII, 2009, 239−270.
Milošević, B. ʻMis Adelina Irbi (1833−1911). Jedan vijek od smrti srpske dobrotvorkeʼ, Glasnik Udruženja arhivskih radnika Republike Srpske, god. III, br. 3, 2011, 89−99. (Serbian Cyrillic)
______. ʻProtjerivanje Vase Pelagića iz Bosne i Hercegovine 1869. godineʼ, Srpski istorijski časopis, II, 2019, 55−82. (Serbian Cyrillic)
Milošević, B. Pejašinović, Z. Milošević, B. Šmulja, B. (ur.). Od Srpske čitaonice do Narodne i univerzitetske biblioteke Republike Srpske - 150 godina, Banja Luka: NUB RS, 2018. (Serbian Cyrillic)
Mikić, Đ. Banjaluka na Krajini hvala, Banjaluka: Institut za istoriju, 1995. (Serbian Cyrillic)
Nedeljković, S. ʻNacionalni rad arhimandrita Nićifora Dučića u srpskim zemljama pod Turcima (1868−1876)ʼ, Crkvene studije, 17, 2020, 149−159. (Serbian Cyrillic)
Nilević, B. ʻKulturna misija Srpske pravoslavne crkve u Bosni i Hercegovini 1463−1557. godineʼ, Prilozi, br. 21, 1985, 115−140.
Ortajli, I. Najduži vek imperije, Beograd: SKZ, 2004. (Serbian Cyrillic)
Papić, M. Istorija srpskih škola u Bosni i Hercegovini, Sarajevo: Veselin Masleša, 1978. (Serbian Cyrillic)
Papić, M. ʻSrpsko i hrvatsko školstvo u Bosni i Hercegovini do 1878. godineʼ, u: E. Redžić (ur.), Prilozi za istoriju Bosne i Hercegovine II, Sarajevo: ANUBiH, 1987, 63−98.
Pejanović, Đ. Istorija biblioteka u Bosni i Hercegovini: od početka do danas, Sarajevo: Veselin Masleša, 1960. (Serbian Cyrillic)
Pejanović, Đ. Štamparije u Bosni i Hercegovini 1528−1951, Sarajevo: Svjetlost, 1952.
Pelagić, V. Izabrana djela, II, Sarajevo: Veselin Masleša, 1971. (Serbian Cyrillic)
Popović, V. Agrarno pitanje u Bosni i turski neredi za vreme reformnog režima Abdul Medžida
(1839−1861), Beograd: SANU, 1949. (Serbian Cyrillic)
Radušić, E. ʻNacionalne ideje i nacionalni razvoj u Bosni i Hercegovini 19. stoljeća – od vjerskog prema nacionalnom identitetuʼ, in: Facing the Past, Searching for the Future: The History of Yugoslavia in the 20th Century (Suočavanje s prošlošću – Put ka budućnosti: Istorija Jugoslavije 1918−1991), Novi Sad-Sremska Kamenica: Centar za istoriju, demokratiju i pomirenje-Fakultet za evropske pravno-političke studije, 2010, 247−262.
______. ʻNarodi u Bosni i Hercegovini se mrze stoljećima?! – kako je sve počeloʼ, in: Myths and stereotypes of the nationalism and communism in ex Yugoslavia (Stereotipi nacionalizma i komunizma u bivšoj Jugoslaviji), Novi Sad: Centar za istoriju, demokratiju i pomirenje, 2008 (https://chdr-ns.com/pdf/documents/edin_radusic.pdf; last accessed September 2020).
Sadžak, M. Pregled srpske književnosti u Bosni i Hercegovini u 19. vijeku, Banja Luka: Artprint, 2010. (Serbian Cyrillic)
Skarić, V. Izabrana djela, knjiga I, Sarajevo i njegova okolina od najstarijih vremena do austrougarske okupacije, Sarajevo: Veselin Masleša, 1985. (Serbian Cyrillic)
Stojančević, V. ʻDa li je bilo političke akcije Srbije u Bosni za oslobođenje od turske vlasti pre Garašaninovog Načertanijaʼ, u: V. Stojančević, Iz istorije Srba u Bosni i Hercegovini, Beograd: Gutenbergova galaksija, 2002, 74−91. (Serbian Cyrillic)
______. ʻUloga mitropolita Mihaila u pomaganju oslobodilačkog pokreta Srba u Turskojʼ, u: D. Stefanović (ur.), Život i delo mitropolita Mihaila (1826−1898), Beograd: SANU, 2008, 93−108. (Serbian Cyrillic)
Šljivo, G. ʻJedan opis Sarajeva iz aprila 1818. godineʼ, Istorijski zbornik, god. VII, br. 7, 1986, 199−208. (Serbian Cyrillic)
Šušljić, R. ʻSrpske škole u Bosni i Hercegovini za turske vladeʼ, Kalendar Prosvjeta, 1941, 71−76. (Serbian Cyrillic)
Teinović, B. Nacionalno-politički razvoj Bosne i Hercegovine u posljednjem vijeku turske vladavine 1800−1878, (doktorska disertacija u Biblioteci Filozofskog fakulteta u Banjoj Luci), Banjaluka, 2019.
______. ʻPedagoški vremeplov: istorija srpskih škola u Bosni i Hercegovini (do 1853)ʼ, Nova škola, br. XIII, 2, 2018, 62−75. (Serbian Cyrillic)
Tepić, I. Bosna i Hercegovina u ruskim izvorima 1856−1878, Sarajevo: Veselin Masleša, 1988. (Serbian Cyrillic)
______. ʻO prisustvu ruske knjige u Bosni i Hercegovini 50-ih i 60-ih godina XIX vijeka i otvaranje Vilajetske štamparijeʼ, Pregled, god. LXXI, 1981, 121−142. (Serbian Cyrillic)
______. ʻŠkolovanje đaka i studenata iz Bosne i Hercegovine u Rusiji od 50-ih do 70-ih godina XIX vijekaʼ, Prilozi, XXI, 22, 1986, 245−258. (Serbian Cyrillic)
______. ʻŠkolstvo u Bosni i Hercegovini prema izvještajima ruskih konzula u Sarajevu i Mostaru 50-ih do 70-ih godina XIX vijekaʼ, Treći program Radio Sarajevo, god. XV, br. 57−58, 1987, 365−387.
Vojvodić, V. Iz književne istorije i prosvete, Kikinda: Кnjiževna zajednica Kikinde-Književna radionica Slavija, 1989. (Serbian Cyrillic)
______. ʻRad Srbije na političkoj propagandi u Bosni i Hercegovini (1868−1873)ʼ, Istorijski glasnik, 1−2, 1960, 3−50. (Serbian Cyrillic)
______. U duhu Garašaninovih ideja, Srbija i neoslobođeno srpstvo 1868−1876, Beograd: Prosveta, 1994. (Serbian Cyrillic)
Zarković, V. ʻReforme u Osmanskom carstvu i Stara Srbija u XIX i početkom XX vekaʼ, Baština, sv. 35, 2013, 135−152. (Serbian Cyrillic)
Zeljković, B. and Banjac, Đ. (ur.). Kralj Petar u Bosanskoj Krajini, Beograd: Odbor za podizanje spomenika Kralju Petru I Оslobodiocu, 1929. (Serbian Cyrillic)
